Οι επιδράσεις των αναβολικών στεροειδών στο ενδοκρινολογικό και λιπιδαιμικό προφίλ ενός υψηλού επιπέδου αθλητή

Citius, altius, fortius. Γρηγορότερα, ψηλότερα, δυνατότερα μας προτρέπει το Ολυμπιακό τρίπτυχο. Αλλά με ποιό τίμημα; Και ποιός πληρώνει τελικά το τίμημα αυτό;

Βελτιωμένες μέθοδοι προπόνησης, προηγμένες βιομηχανικές αναλύσεις των αθλητικών κινήσεων, νέες μέθοδοι πρόληψης των αθλητικών τραυματισμών, νέες διαιτολογικές μέθοδοι είναι στη διάθεση του αθλητή γιά να τον βοηθήσουν στη βελτίωση της επίδοσης. Αλλά και η χρήση και κατάχρηση απαγορευμένων χημικών παρασκευασμάτων και φαρμάκων γιά όποιον αποφασίσει να το διακινδυνεύσει.

Κάποτε μιλούσαμε γιά μεμονωμένα περιστατικά. Σήμερα πιά πολυπρόσωπες ομάδες ανθρώπων, προπονητές, αθλητικοί παράγοντες, ιατρικές ομάδες, σπόνσορες – όλοι όσοι έχουν επενδύσει στον αθλητή και προσδοκούν οικονομικά ή πολιτικά οφέλη – “ωθούν” τον αθλητή στη κατάλληλη χημική προετοιμασία.

Η βαθύτερη ουσία του Ολυμπιακού πνεύματος, ο ένας και μοναδικός στόχος είναι το «Αίεν Αριστεύειν». Το να κάνει καλύτερους ανθρώπους αφού μέσα από τη συστηματική προσπάθεια της προπόνησης ο αθλητής μοχθεί να βελτιώσει τις σωματικές, ψυχικές, πνευματικές και κοινωνικές του ιδιότητες.

Ετσι η εργογόνα υποστήριξη των επιδόσεων με τη μέθοδο της χρήσης απαγορευμένων χημικών παρασκευασμάτων καταρρακώνει το «ευ αγωνίζεσθαι». Θέτει σοβαρά προβλήματα ηθικής τάξης σε δυό μέτωπα: Του αθέμιτου ανταγωνισμού προς τον συναθλητή, αλλά και εξαπάτησης των θεατών. Το τίμημα όμως που πληρώνει ο αθλητής που καταφεύγει στη χημική ενίσχυση εκθέτοντας την υγεία του σε σοβαρούς κινδύνους είναι βαρύ.

Ως άνθρωπος που βίωσα τον υψηλό αθλητισμό, σπούδασα την επιστήμη του, ερευνώ και διδάσκω αθλητικά θέματα, βρίσκομαι από τη θέση μου στη καρδιά του αθλητικού γίγνεσθαι και μοιράζομαι τις ίδιες τις αγωνίες των αθλητών, νοιώθω ότι όταν ο αθλητής κάνει χρήση τέτοιων ουσιών δεν παραβιάζει μόνο τις παραπάνω αρχές του αθλητισμού αλλά και κάτι πιο σημαντικό. Την ίδια τη προσωπική του ελευθερία. Οταν ο αθλητής αντιλαμβάνεται την αγωνιστικότητά του ως «τα φάρμακά μου εναντίον των φαρμάκων του άλλου αθλητή» γίνεται δέσμιος αυτών των φαρμάκων και χάνει την αίσθηση της τελειότητάς του σ’ αυτό που καθημερινά μοχθεί να φθάσει, γιατί τα φάρμακα καμουφλάρουν τη προσπάθεια του αθλητή για την τελειότητα της κίνησης.

Ομως το πρόβλημα της χρήσης και της κατάχρησης φαρμάκων στον αθλητισμό δεν σταματάει μόνο εδώ. Σήμερα η χρήση αυτών των ουσιών που βελτιώνουν μεν τις επιδόσεις, αλλά προκαλούν σοβαρή βλάβη στην υγεία τείνει να διαδοθεί σε ευρύτερες κατηγορίες νεαρών αθλουμένων που γεμίζουν τα ιδιωτικά γυμναστήρια, ακόμη και σε νέους που κυνηγούν κάποια αθλητική διάκρισή με μοναδικό στόχο την ευκολότερη είσοδό τους στο Πανεπιστήμιο. Το θέμα λοιπόν αυτό δεν αφορά μόνο μία ομάδα ανθρώπων που ασχολούνται με τον αθλητισμό υψηλού επιπέδου, επαγγελματικό ή μη, αλλά κινδυνεύει να αγκαλιάσει ένα ευρύ φάσμα της νεολαίας, τόσο σε Εθνικό όσο και σε Παγκόσμιο επίπεδο, αναιρώντας τα βασικά οφέλη της άσκησης.

Οι πέραν της επίτευξης αθλητικής επίδοσης λόγοι για τους οποίους μπορεί κανείς να θελήσει να κάνει χρήση αυτών των φαρμακευτικών ουσιών είναι:

επιθυμία για αύξηση ή μείωση του σωματικού βάρους

αύξηση της μυϊκής δύναμης και της μυικής μάζας

αύξηση της εκρηκτικότητας (γρήγορης δύναμης)

επιθυμία να επιβραδυνθεί η καρδιακή συχνότητα και να επέλθει η ηρεμία είτε για λόγους αθλητικούς (άθλημα σκοποβολής) είτε για άλλους λόγους

επιθυμία να παραμείνει κανείς ξύπνιος όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο, προφανώς λόγω κάποιων υποχρεώσεων όπως είναι οι σχολικές εξετάσεις

επιθυμία να καθυστερήσει η εμφάνιση της εφηβείας.

Στο κατάλογο των απαγορευμένων ουσιών περιλαμβάνονται 6 βασικές κατηγορίες φαρμάκων:

Διεργετικά και συγγενείς ουσίες.

Ναρκωτικά και συγγενείς ουσίες.

Αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή και συγγενείς ουσίες.

β – Αναστολείς και συγγενείς ουσίες.

Διουρητικά και συγγενείς ουσίες.

Πεπτιδικές ορμόνες, και μιμητικά και ανάλογα (ACTH, EPO, hCG, hGH, insulin, LH).

Η σημερινή μου παρέμβαση, λόγω του σύντομου χρόνου που έχω για να αναφερθώ σ’ ένα τόσο εκτεταμένο θέμα, θα επικεντρωθεί μόνον στις βιολογικές επιδράσεις των αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών στο ενδοκρινολογικό και λιπιδαιμικό προφίλ ενηλίκων αθλητών υψηλού επιπέδου, αφού τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή αποτελούν τη δημοφιλέστερη κατηγορία φαρμάκων που χρησιμοποιούνται από αθλητές και μη.

Τα ανδρογόνα στεροειδή περιλαμβάνουν όλες τις χημικές ουσίες οι οποίες μοιάζουν χημικά στη ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη και εμφανίζουν παρόμοια δραστηριότητα.

Η τεστοστερόνη είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του άρρενος κατά τη διάρκεια της εφηβείας και επιδρά στην τριχοφυϊα του σώματος, στη φωνή, στην ωρίμανση των αναπαραγωγικών οργάνων και στην αύξηση και ανάπτυξη των οστών και της μυϊκής μάζας.

Ο μηχανισμός της δράσης τους στηρίζεται στην αύξηση της σύνθεσης πρωτεϊνικής συσταλτικής ουσίας στο μυϊκό κύτταρο με αποτέλεσμα την αύξηση της μυϊκής μάζας (μυϊκή υπερτροφία), με επακόλουθο τη βελτίωση της μυϊκής δύναμης και αντοχής.

Για ενισχυμένη και διαρκή δράση είναι απαραίτητη η χημική τροποποίηση του μορίου με εστεροποίηση ή μεθυλίωση στη θέση C17 (ναδρολόνη ή μεθαδιενόνη, ώστε να μειωθεί ο χρόνος διάσπασης του στοιχείου, επιτρέποντας έτσι περισσότερο χρόνο για να φθάσει και να δράσει στα όργανα που έχει στόχο.

Το μέγεθος και η συχνότητα της δοσολογίας, ο συνολικός χρόνος θεραπείας και ο τρόπος λήψης του φαρμάκου (ενδομυϊκά ή παρεντερικά) τροποποιεί το μέγεθος των επιδράσεων.

Στη κλινική χημεία τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή χρησιμοποιούνται στην αντικατάσταση της τεστοστερόνης στις περιπτώσεις υπολειτουργείας των γεννητικών αδένων του άρρενος, οστεοπόρωσης και ερεθισμού του μυελού των οστών σε ειδικές περιπτώσεις αναιμίας.

Στον αθλητισμό η χρήση τους ιδιαίτερα κατά τη περίοδο έντονης προπονητικής αγωγής στοχεύει:

στη μείωση του σωματικού λίπους

στην αύξηση της μυϊκής μάζας και δύναμης

στην αύξηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων

στην αύξηση της ανοχής του οργανισμού στη προπονητική επιβάρυνση (αύξηση όγκου και έντασης της προπόνησης και ταχύτερης ανάληψης από την προπονητική κόπωση, αύξηση της ανταγωνιστικότητας σε συνθήκες έντονης πίεσης κατά τη διάρκεια του αγώνα).

Πρέπει δε να τονισθεί ότι στις περιπτώσεις αυτές οι αθλητές δεν λαμβάνουν τις θεραπευτικές δοσολογίες των φαρμάκων αλλά δοσολογίες από 10-40 φορές υψηλότερες της κλινικής χρήσης τους και πολλές φορές η λήψη τους συνδυάζεται με διαφορετικά είδη στεροειδών, ώστε οι επιδράσεις τους να είναι μεγαλύτερες.

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ

Οι υψηλές δόσεις ανδρογόνων στεροειδών οδηγούν το σώμα σε μία υπερανδρογενή κατάσταση και ως εκ τούτου σε υπολειτουργία της σύνδεσης του συστήματος των ορμονών της υπόφυσης με τους γεννητικούς αδένες και το θυρεοειδή.

Υψηλές δόσεις τεστοστερόνης οδηγούν σε υπερφυσιολογικά επίπεδα συνολικής και ελεύθερης τεστοστερόνης, συνολικής οιστραδιόλης, ανδροστενεδιόνης και διυδρο τεστοστερόνης, λόγω του περιφερειακού μεταβολισμού της τεστοστερόνης με τις παρακάτω παρενέργειες:

Διαταραχές στα Δευτερεύοντα Χαρακτηριστικά του Φύλου

Η χρήση ανδρογόνων στεροειδών οδηγεί σε αλλαγές στα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου με πασιφανή εκδήλωση των χαρακτηριστικών στη γυναίκα όπου βλέπουμε την σταδιακή αρρενοποίησή της.

ανάπτυξη τριχοφυϊας ανδρικού τύπου στο πρόσωπο

πάχυνση βλεννογόνου λάρυγγα και αλλαγή τόνου φωνής (βραχνή μπάσα).

αύξηση μεγέθους κλειτορίδας και παρατεταμένη στύση στον άνδρα

μείωση του μεγέθους του στήθους και μεταβολή της κατανομής του λίπους στη γυναίκα και ανάπτυξη του μεγέθους του στήθους του άνδρα (γυναικομαστία), λόγω κυριαρχίας των οιστρογόνων σε σχέση με τα ανδρογόνα.

αύξηση του μεγέθους των σμηγματογόνων αδένων, με αποτέλεσμα περισσότερες εκκρίσεις και δημιουργία έντονης ακμής.

Διαταραχές στην Αναπαραγωγική Λειτουργία

Η μακροχρόνια και συχνή χρήση ανδρογόνων στεροειδών οδηγεί σε διαρκή υπολειτουργία των γεννητικών αδένων, κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από:

Μείωση των ορμονών της υπόφυσης FSH και LH υπεύθυνων για την ανάπτυξη / ωρίμανση του ωαρίου και της ωορρηξίας για τη γυναίκα και για τη ρύθμιση την αρχικής ανάπτυξης των σπερματοζωαρίων και της τελική τους παραγωγή για τον άνδρα.

Διαταραχές στο περιοδικό κύκλο με παράταση της ορμονικής φάσης του πρώτου 15νθημέρου (θυλακιώδης φάση) και συντόμευση της ορμο-νικής φάσης του δεύτερου 15νθημέρου (ωχρινοτρόπος φάση).

Αμηνόρροια και στείρωση για τη γυναίκα και ολιγοσπερμία και ατροφία των όρχεων και στείρωση για τον άνδρα.

Αλλες Ορμονικές Διαταραχές

Η χρήση ανδρογόνων στεροειδών μπορεί να υποκινήσει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης (GH) γεγονός το οποίον ενισχύει την αναβολική επίδραση άλλων στεροειδών που μπορεί να κάνει χρήση ο αθλητής.

Επίσης τα ανδρογόνα στεροειδή μειώνουν τις συγκεντρώσεις στο πλάσμα των ορμονών του θυροειδούς (Τ4 και Τ3) καθώς και της ορμόνης που μεταφέρει στο αίμα αυτές τις ορμόνες ( δεσμευτική σφαιρίνη των ορμονών του θυροειδούς – TBG) ή της ορμόνης που μεταφέρει στεροειδή (δεσμευτική σφαιρίνη των ορμονών του φύλου – SHBG).

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΛΙΠΙΔΑΙΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ

Οι λιποπρωτεΐνες είναι συγκεντρώσεις λιπιδίων και ειδικών πρωτεϊνών γνωστές ως αποπρωτεΐνες οι οποίες μεταφέρουν τα διάφορα λιπίδια από το μέρος της σύνθεσής τους ή απορρόφησής τους στο μέρος αποθήκευσής τους ή της μεταβολικής χρησιμοποίησής τους.

Υπάρχει μία φυσική διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα στη κατανομή των μορφών λιπιδίων και λιποπρωτεϊνών, η οποία μπορεί να εξηγήσει εν μέρει το υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης αθηροσκλήρωσης στους άνδρες απότι στις γυναίκες μέχρι την ηλικία της εμμηνόπαυσης.

Η διαφορά αυτή εμφανίζεται κατά τη διαδικασία της σεξουαλικής ωρίμανσης, όταν οι γεννητικές ορμόνες, τεστοστερόνη και οιστρογόνα, ρυθμίζουν το μεταβολισμό των λιπιδίων και λιποπρωτεϊνών. Ετσι τα αγόρια σε σχέση με τις κοπέλλες εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες (HDL), οι οποίες ασκούν επίδραση ευεργετική γιά την αποτροπή της αθηροσκλήρωσης απομακρύνοντας τη χοληστερόλη από τον οργανισμό, και υψηλότερα ποσοστά χαμηλής και πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες (LDL) και (VLDL) αντίστοιχα, οι οποίες ενεργούν αντίθετα μεταφέροντας τη χοληστερόλη στα κύτταρα, χαρακτηριστικά ευνοϊκά για ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης.

Η άσκηση αντοχής αλλά και δύναμης επιδρά ευνοϊκά στο λιπιδαιμικό προφίλ του ατόμου και στα δύο φύλα, αυξάνοντας τις HDL και μειώνοντας τις LDL και VLDL λιποπρωτεΐνες, έτσι ώστε και η φυσική κατάσταση του ατόμου προάγεται αλλά και η πιθανότητα εμφάνισης αθηροσκλήρωσης μειώνεται.

Η χρήση όμως αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών προκαλεί και στα δύο φύλα εμφάνιση και επίταση των ανδρικών χαρακτηριστικών κατανομής των μορφών λιπιδίων (αυξημένη συγκέντρωση τριγλυκεριδίων και χοληστερόλης) και λιποπρωτεϊνών, δηλαδή μείωση των HDL και αύξηση των LDL και VLDL λιποπρωτεϊνών. Εχει δε βρεθεί ότι η επίδραση των λαμβανομένων ανδρογόνων στεροειδών εξογενώς είναι κατά πολύ μεγαλύτερες από εκείνων που παράγονται ενδογενώς δηλαδή από τον ίδιο τον οργανισμό.

Η χρήση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών σε συνδυασμό με τη προπόνηση δημιουργεί μεν ευνοϊκά αποτελέσματα στη μεγιστοποίηση της αγωνιστικής απόδοσης αλλά από την άλλη πλευρά δημιουργεί τρομακτικές αλλαγές στο ενδοκρινολογικό, μεταβολικό και λιπιδαιμικό προφίλ του ατόμου, θέτοντας μακροχρόνια τις βάσεις για τη φθορά της υγείας του αλλά και του κινδύνου για την ίδια του τη ζωή.

Ενα πλήθος ερευνών οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι αλλαγές στις συγκεντρώσεις των λιποπρωτεΐνών που προκαλούνται από τη δράση της τεστοστερόνης οφείλονται στις αλλαγές που συμβαίνουν στη δράση τριών ενζύμων – κλειδιών που εμπλέκονται στο μεταβολισμό τους. Ετσι υπό την επίδραση της τεστοστερόνης η ηπατική και λιποπρωτεϊνική λιπάση φαίνονται να αυξάνονται ενώ η ακυλοτρανσφεράση λεκιθίνης-χοληστερόλης (LCAT) να μειώνεται. Ο μηχανισμός ρύθμισης τους μπορεί να βρίσκεται:

στο επίπεδο παραγωγής πρωτεΐνης ή

στη στερεοχημική διαφοροποίηση του μορίου ή

στα διάφορα επίπεδα δραστηριοποίησής του

Επιπλέον τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή προκαλούν αλλαγές στο συκώτι το οποίο παίζει βασικό ρόλο στο μεταβολισμό των ορμονών και λιποπρωτεϊνών και προκαλούν μεγάλη δυσλειτουργία και εξαιτίας της υψηλής συγκέντρωσής τους στις ηπατικές πυλαίες φλέβες.

Το βασικό πρόβλημα με όλα αυτά όμως είναι ότι ακόμη και όταν όλες αυτές οι συνέπειες γνωστοποιούνται στον αθλητή εκείνος έρχεται αντιμέτωπος με δύσκολες επιλογές: να χρησιμοποιήσει κάποια φάρμακα που θα βελτιώσουν τις επιδόσεις του ή να μην τα χρησιμοποιήσει, πράγμα που θα τον κάνει να μειονεκτεί στον ανταγωνισμό. Η επιλογή είναι δύσκολη αλλά συχνά κυριαρχεί το βραχυπρόθεσμο όφελος της αθλητικής και επαγγελματικής του ανόδου και δεν σκέπτεται την μακροπρόθεσμη βλάβη της υγείας του από τα προϊόντα που καταλανώνει, που είναι αβέβαιη ακόμη και μακρυνή.

Ετσι αναγκαίος όρος για το σεβασμό του Ολυμπιακού πνεύματος παραμένει η αυστηρή εφαρμογή του ελέγχου ντόπιγκ με όλα τα συναφή μέτρα και ποινές που έχουν προταθεί.

Η πρόληψη του ντόπιγκ μέσω της παιδείας που θα πρέπει να περιλαμβάνει, πέρα από τη επίγνωση των κινδύνων και τη συνειδητοποίηση της βαθύτερης αξίας του αθλητισμού ως μέσου διαπαιδαγώγισης και πολιτισμού με ευρύτατη κοινωνική εμβέλεια πρέπει να αποτελεί τον μακροπρόθεσμο στόχο.

Το ερώτημα όμως που θα εξακολουθεί να πλανάται και που κανείς σ’ αυτή την αίθουσα δεν νομίζω ότι μπορεί να απαντήσει είναι εάν Η ηθική δύναμη των φραγμών που θέτουν οι αρχές του Ολυμπιακού ιδεώδους θα είναι αρκετή για να ξεπεράσει την επιρροή του οικονομικού ωφελιμισμού;